طرحواره بی اعتمادی یکی از مهم‌ترین انواع طرحواره‌های ذهنی است که در برخی از افراد وجود دارد. وجود این طرحواره می‌تواند در روابط افراد و زندگی شخصی و اجتماعی آن‌ها تاثیر بگذارد.
بهترین تعریف از طرحواره بی اعتمادی به این شکل بیان می‌شود که:« طرحواره بی اعتمادی و بدرفتاری، طرحواره‌ای است که در آن فرد به طور مستمر احساس می‌کند دیگران قصد ضربه زدن به او را دارند. چنین فردی معتقد است که دیگران قابل اعتماد نیستند و حتی افراد نزدیک او هم در روابط و رفتارهای خود صداقت ندارند.»
فردی که طرحواره بی اعتمادی و بد رفتاری را درون خودش دارد، نسبت به آدم‌های دور و بر خود بدگمان است زیرا تصور می‌کند که همه قصد سودجویی از او را دارند!

ویژگی‌های افراد مبتلا به طرحواره بی اعتمادی

ذهنیت‌هایی که در کودکی در آدم‌ها ایجاد می‌شود، در بزرگسالی به شکل طرحواره‌های گوناگون بروز می‌کنند. در واقع آدم‌ها برای تطبیق دادن شرایطی که پیش روی آن‌ها قرار دارد، با طرحواره‌های ذهنی‌شان، رفتارهایی را انجام می‌دهند و ویژگی‌های مخصوص به خود را دارند.
از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های افرادی که طرحواره بی اعتمادی دارند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

_ کسی که این طرحواره را درون خود دارد، همیشه معتقد است که دیگران قصد آسیب زدن به او را دارد و به این دلیل یک دیوار دفاعی سرسخت به دور خودش می‌کشد.
رابطه این افراد با دیگران به شکل محدود و همراه با ظن شکل می‌گیرد. از آنجایی که فرد همیشه منتظر است از سوی دیگران ضربه بخورد، دایره محدودی را برای رابطه باز می‌گذارد.

_ این افراد به دلیل داشتن سوءظن نسبت به دیگران، هیچ مدرکی را نمی‌پذیرند یا بسیار سخت به مدارک و شواهد اعتماد می‌کنند.

_ همیشه از مورد سوءاستفاده قرار گرفتن و قربانی بودن شکایت دارند و در هر شرایطی یادآوری می‌کنند که دنیا جای امنی نیست.

_ از نزدیک شدن و برقراری صمیمیت هیجانی با دیگران اجتناب می‌کنند. چراکه این پیش‌فرض همیشگی همراه آن‌هاست که دیگران قصد آسیب رساندن به آن‌ها را دارند.

_ در برخی موارد، کسانی که با طرحواره بی اعتمادی شناخته می‌شوند، خودشان به افراد سودجو و سوءاستفاده‌گر تبدیل می‌شوند. زیرا اعتقاد دارند پیش از ضربه خوردن از دیگران و برای حفظ خود، باید به دیگران آسیب‌ برسانند!

_ این افراد در همه موقعیت‌ها و شرایط، به دنبال نشانه‌های بی‌اعتمادی می‌گردند و حتی کوچک‌ترین و ساده‌ترین رفتارها را هم به عنوان آسیب رسیدن به خودشان تفسیر می‌کنند.

ریشه‌های تحولی و علل شکل‌گیری طرحواره بی اعتمادی

بدرفتاری اعضای خانواده

کسانی که در کودکی از سوی یکی از اعضای خانواده، مورد بدرفتاری، تحقیر یا توهین قرار می‌گیرند، در بزرگسالی به طرحواره بی اعتمادی دچار می‌شوند. 

ضرب و شتم یا کتک

والدینی که در واکنش به اشتباهات کودک خود از تنبیه بدنی استفاده می‌کنند یا کتک زدن را جایگزین برخورد مناسب با کودک می‌کنند، باعث ایجاد طرحواره بی اعتمادی در بزرگسالی او خواهند شد.

سوءاستفاده جنسی

برخی از افرادی که طرحواره بی اعتمادی را درون خود دارند، کسانی هستند که در کودکی مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته‌اند. با رخ دادن این اتفاق در کودکی، احساس بی اعتمادی نسبت به اطرافیان نیز در فرد بسیار قوی‌تر می‌شود.

تذکر دائمی والدین برای اعتماد نکردن به دیگران

بسیاری از والدین به صورت دائمی و مستمر به کودکان خود گوشزد می‌کنند که نباید به دیگران اعتماد کرد و اگر به مردم اعتماد کنید، آن‌ها به شما آسیب می‌‌رسانند.

کشمکش و دعوا در محیط خانه

کودکانی که در محیط خانواده و زندگی آن‌ها کشمکش و دعوا رخ می‌دهد و در واقع محیط خانه آن‌ها شبیه به میدان جنگ است، بیش از دیگران به طرحواره بی اعتمادی مبتلا می‌شوند.

پنج راه رهایی از تله بی اعتمادی

طرحواره یا تله بی اعتمادی می‌تواند روند زندگی و ارتباط طبیعی فرد را با اختلال روبه‌رو کند. برای رهایی از تله بی اعتمادی می‌توان از چند راهکار استفاده کرد تا به مرور زمان از گرفتاری به این تله رها شد:

نگاه نسبی به همه چیز

نگاه صفر و صدی یا سیاه و سفید داشتن به آدم‌های اطراف، آفت تله بی اعتمادی است. در واقع فردی که با طرحواره بی اعتمادی در ذهنش زندگی می‌کند، در مواجهه با دیگران آن‌ها را به دو گروه قابل اعتماد و غیرقابل اعتماد تقسیم می‌کنند.
مهم‌ترین کار برای خروج از این دسته‌بندی دوگانه، نگاه نسبی به دیگران و تعیین یک طیف برای افراد است. در این صورت فرد می‌تواند از نمره 0 تا 10 را برای آدم‌های اطراف خود در نظر بگیرد.

یادآوری بی‌اعتمادی

یکی از راهکارهای مهم برای کمرنگ کردن تله بی اعتمادی این است که فرد وجود این طرحواره را درون خود به خودش یادآوری کند. این کار باعث می‌شود وقتی کسی با این طرحواره به دنبال زوایای پنهانی نیات دیگران می‌گردد، به خودش یادآوری کند که ممکن است این فکر ناشی از تله او باشه نه نیت و قصد واقعی دیگران.

ارتباط با مشاور یا یک دوست خوب

 زمانی که افراد این طرحواره با یک مشاور و یا دوست خوب صحبت می‌کنند و از آن‌ها کمک می‌خواهند، به مرور زمان به این نتیجه می‌رسند که آدم‌ها آنچنان که آن‌ها فکر می‌کنند غیرقابل اعتماد و آسیب‌زننده نیستند. بنابراین اولین گام برای درمان این تله را می‌توان در این مورد مهم جست‌وجو کرد.

دوری از ذهن‌خوانی 

یکی از رایج‌ترین کارهایی که این افراد انجام می‌دهند ذهن‌خواهی دیگران است. در واقع در هر برخورد با اطرافیان شروع به خواندن ذهن آن‌ها و جمع‌آوری مدارک و شواهدی می‌کنند که اثبات کنند دیگران قصد آسیب رساندن به آن‌ها را دارد.

رها کردن نیمه خالی لیوان

افرادی با این طرحواره عادت کرده‌اند که نیمه خالی لیوان را ببینند و هر آنچه سر راهشان قرار دارد، تحریف کنند. بنابراین تمرین برای پیدا کردن نقاط روشن و نکته‌های مثبت می‌تواند به رهایی از این طرحواره کمک کند.