طرحواره ایثار

تمرکز افراطی بر ارضاء نیازهای دیگران در زندگی روزمره که به قیمت عدم ارضای نیازهای خود فرد تمام می شود رایج ترین دلایل طرحواره ایثار است :

• جلوگیری از آسیب رساندن به دیگران،
• جلوگیری از احساس گناه ناشی از خودخواهی یا تداوم ارتباط با افراد نیازمند،

این امر اغلب از حساسیت بیش از حد نسبت به درد و رنج دیگران ناشی می شود.

چنین طرحوارهای منجر به این احساس می شود که نیازهای فرد ایثارگر به قدر کافی ارضاء نمی شوند و همچنین باعث رنجش افرادی می شود که او از آنها نگهداری میکند (با مفهوم وابستگی بیمارگونه ” همپوشی دارد.)

سیمای بالینی طرح واره ایثار:

• این بیماران مثل بیمارانی که طرح واره اطاعت دارند، به ارضاء نیازهای دیگران توجه دارند، به گونه ای که نیازهای خودشان را فدا می کنند.
• ایثار، اغلب در ارتباط با افراد مهم زندگی رخ میدهد و بیماران معتقدند اطرافیان آنها، انسانهایی نیازمندند. طرح واره ایثار اغلب پیامد چیزی است که ما به آن “خلق و خوی بی نهایت دلسوز و غمخوار” میگوییم، یعنی حساسیت زیاد به درد و رنج دیگران.
• مؤلفه اصلی طرح واره ایثار، مسؤولیت پذیری افراطی نسبت به دیگران است. در نتیجه این طرح واره با مفهوم “وابستگی بیمار گونه همپوشی پیدا می کند.
• علائم روان تنی مثل سردرد، مشکلات معده ای – روده ای، درد مزمن یا خستگی در بیمارانی که این طرح واره را دارند، شایع است. علائم جسمی ممکن است بدون این که بیماران بخواهند یا آگاه باشند، برای آنها جلب توجه دیگران را به ارمغان بیاورد. آنها احساس می کنند اجازه دارند دلسوز دیگران باشند. 
• بیمارانی که طرح واره ایثار دارند، تقریبا همیشه طرح واره محرومیت هیجانی را نیز دارند. آنها نیازهای دیگران را ارضاء می کنند، اما به نیازهای خودشان چندان توجهی ندارند. 

 تله ایثار:

• این بیماران، اغلب انتظار ندارند دیگران، محبت های آنها را تلافی کنند، اما وقتی چنین کاری از سوی دیگران صورت نمی گیرد، دلخور می شوند. 
• همان طور که در خصوص طرح واره اطاعت و در بخش قبلی گفته شد، نکته مهم، تمایز طرح واره ایثار از طرح واره اطاعت است. وقتی بیماران، طرح واره اطاعت دارند، به خاطر ترس از پیامدهای بیرونی، تسلیم نیازهایشان می شوند، چون می ترسند مبادا دیگران از آنها انتقام بگیرند. 
• بیماران مطيع، معتقدند که تحت کنترل دیگران هستند، اما بیمارانی که طرح واره ایثار دارند براین باورند که قدرت انتخاب دارند.
• ریشه های تحولی این طرح واره ها، کاملا متفاوت است. اگرچه آنها همپوشی دارند، اما ریشه های تحول آنها دقیقا متضاد یکدیگر است. 
• بیمارانی که طرح واره ایثار دارند، رفتارهای خاصی نشان می دهند مثل گوش دادن به درد دل دیگران به جای صحبت کردن درباره خودشان، مراقبت از دیگران، مشکل در انجام کار برای خودشان، متمرکز شدن بر نیازهای دیگران، احساس ناراحتی هنگام توجه کردن به خودشان، درخواست غیر مستقیم چیزی به جای این که مستقیما آن را از دیگران بخواهند.
• این طرح واره، نفع ثانویه نیز دارد. این طرح واره، جنبه های مثبت هم دارد، تنها وقتی حالت مرضی به خود می گیرد که از تعادل خارج شود. بیماران، ممكن است از این که آدم های دلسوزی هستند، احساس غرور کنند.آن ها ممکن است از اینکه رفتار نوع دوستانه ای دارند، احساس خوبی داشته باشند و به اخلاق شرافتمندانه خود افتخار کنند.

 طرحواره ایثار

• وقتی که بیمار ایثارگر، احساس کند از زحمات او قدردانی نشده است، ممکن است با گفتن این جمله از طرف مقابل انتقام بگیرد: “نوکر حلقه به گوش شما نیستم که هر کاری بخواهید برای شما انجام بدهم”.
• بسیاری از مردم از کمک و همدلی فرد ایثارگر لذت می برند و بیمارانی که طرح واره ایثار دارند، معمولا دوستان زیادی پیدا می کنند، اگرچه اغلب نیازهای خودشان در این روابط ارضاء نمی شود.
• یکی دیگر از منابع بالقوه نفع ثانوی طرح واره ایثار، این است که بیمار می تواند توجه دیگران را به خود جلب کند.
• در قالب رفتارهای حاکی از جبران افراطی، برخی از بیماران ممکن است بعد از مدت زمان طولانی ایثارگری و فداکاری، ناگهان رفتارهای پرخاشگرانه افراطی نشان دهند. آنها ممکن است عصبانی شوند و روابط خود را با دیگران به هم بزنند.
• یکی از بیمارانی که طرح واره ایثار داشت، حادثه زیر را بعد از مرگ مادرش به درمانگر تعریف کردن دختر نوجوانی بودم که برای پدرم غذا می پختم، خانه را مرتب میکردم و لباسهای او را می شستم و اتو میکردم. یک روز در حالی که داشتم لباسها را اتو میکردم پدرم وارد شد و به من گفت:” از این به بعد وقتی می خواهی لباسهای من را به چوب لباسی آویزان کنی، با گیره آویزان کن”.
  اتو کردن را رها کردم و از اتاق بیرون رفتم و تصمیم گرفتم که دیگر هیچ وقت خانه را مرتب نکنم، غذا نپزم و لباسهای پدرم را نشویم و اتو نکنم. نتیجه گرفتم،: “حالا که این طور شده، از این به بعد لباسهای خودم را مرتب می کنم و لباس های او را کف اتاق می ریزم.”

اهداف درمان طرحواره ایثار:

• یکی از مهم ترین اهداف درمان، این است که بیماران متوجه شوند همه انسانها برای ارضاء نیازهایشان حقوق مساوی دارند. حتی اگر تجربه نشان بدهد که این بیماران از دیگران قوی ترند، اما واقعیت این است که بیشتر آنها در دوران کودکی از نظر هیجانی با محرومیت مواجه شده اند. آنها خودشان را فدا کرده اند و اصلا به نیازهای خودشان نپرداخته اند.

• هدف مهم درمان، کمک به بیماران است تا به این نکته پی ببرند که خودشان نیاز هایی دارند که ارضاء نمی شود، حتی اگر از چنین نیازهایی آگاه نباشند و این که خودشان بیش از هر کس دیگری حق دارند نیازهایشان را ارضاء کنند. علیرغم هرگونه نفع ثانویه ای که این طرح واره به ارمغان می آورد، ولی با این حال، بیماران، هزینه گزافی در قبال ایثارگری خود می پردازند.

آنها به خاطر مراقبت و دلسوزی بیش از حد از دیگران، از ارضاء کامل نیازهای خود باز می مانند. یکی دیگر از اهداف درمان، کاهش مسئولیت پذیری افراطی بیمار است. درمانگر به بیماران نشان می دهد که آنها اغلب در ضعف و درماندگی دیگران اغراق می کنند.

• یکی دیگر از اهداف درمان، اصلاح محرومیت هیجانی بیمار است. درمانگر، بیماران را تشویق می کند به نیازهای خودشان توجه کنند، به دیگران اجازه دهند به نیازهای آنان رسیدگی کنند، خواسته های خود را مستقیم تر مطرح کنند و به آسیب پذیری خود اذعان نمایند.
• از طرف دیگر به آنها یاد می دهد، خودشان را افرادی قوی و قدرتمند جلوه ندهند چون این کار نوعی جبران افراطی طرح واره است.

راهبردهای مهم درمانی طرحواره ایثار:

• تمام چهار مؤلفه تغییر، در اصلاح این طرح واره اهمیت پیدا می کنند. درمانگر از طریق راهبردهای شناختی به بیماران کمک میکند تا ادراکهای اغراق آمیز خود از ضعیف بودن و نیازمند بودن دیگران را مورد آزمون قرار دهند.
• علاوه بر این، درمانگر به بیماران کمک می کند تا از نیازهای خودشان بیشتر آگاه شوند. کمال مطلوب این است که بیماران بدانند نیازهایی دارند . مثل نیاز به محبت، تفاهم، محافظت و راهنمایی – که سالهاست به آنها نپرداخته اند. آنها دلسوز دیگران هستند، ولی به دیگران اجازه نمی دهند دلسوز ایشان باشند.
• علاوه بر این، درمانگر به بیماران کمک میکند تا آگاه شوند که زیربنای تمام کارهای آنان، طرح واره ایثار است. همان طور که ذکر شد، تقریبا تمام بیمارانی که طرح واره ایثار دارند، تا حدودی محرومیت هیجانی نیز دارند. طرح واره نقص نیز معمولا به این طرح واره ارتباط پیدا می کند: این بیماران به دیگران بیشتر کمک می کنند، زیرا احساس ارزشمندی ” کمتری می کنند. طرح واره رهاشدگی نیز به طرح واره ایثار ربط پیدا می کند: بیماران ایثارگر برای جلوگیری از رها شدن توسط دیگران، به آنها کمک می کنند. وابستگی نیز می تواند با طرح واره ایثار ارتباط پیدا کند: تمام حواس بیمار ایثارگر به نمادهای والدین است و همیشه از آنها مراقبت می کنند. طرح واره پذیرش جویی نیز می تواند به طرح واره ایثار ربط پیدا کند: بیمار برای جلب توجه و پذیرش دیگران، از آنها مراقبت می کند.

راهبردها ی مهم درمانی طرحواره ایثار:

• درمانگر به “عدم تناسب دادوستد” در روابط بین فردی تأکید می کند: میزان کمکی که بیمار به دیگران می کند در مقایسه با کمکی که از سوی افراد مهم زندگی دریافت می کند، خیلی بیشتر است. 
• هرشخصی متناسب با توانایی هایش، به دیگران کمک می کند و از دیگران کمک می گیرد، اما تعادل کلی، تقریبا برابر است. عدم تعادل در دادوستدهای بین فردی، معمولا برای بیمار فایده ای به دنبال ندارد. 
• درمانگر، از طریق تکنیک های تجربی به بیماران کمک می کند تا از محرومیت هیجانی خود در زمان کودکی و زندگی فعلی آگاه شوند. بیماران، ناراحتی و خشم خود را از ارضاء نشدن نیازهایشان ابراز می کنند. بیماران در تصویرسازی ذهنی، والدین شان را که در زمان کودکی، آنها را محروم کرده اند رویاروسازی می کنند؛ والدینی که خودمحور، نیازمند یا افسرده بودند؛ به آنها محبت نکردند، به حرفشان گوش ندادند، از آنها حمایت نکردند و به موقع لزوم، آنها را راهنمایی نکردند. 
• بیماران، از طریق تکنیکهای رفتاری یاد میگیرند نیازهای خود را مستقیم تر مطرح کنند و به جای این که خودشان را قدرتمند نشان دهند به آسیب پذیری خود اذعان کنند. آنها یاد میگیرند همسری را انتخاب کنند که قوی و کمک کننده باشد، نه ضعیف و نیازمند. علاوه بر این، بیماران یاد می گیرند در میزان کمکی که به دیگران می کنند، محدودیتهایی قائل شوند.

راهبردهای مهم درمانی طرحواره ایثار:

• یکی از راهبردهای درمانی که در قبال دیگر طرح واره ها چندان مفید نیست، اما درارتباط با بیمارانی که طرح واره ایثار دارند می تواند خیلی مثمر ثمر باشد، این است که بیمار میزان کمک کردن و کمک گرفتن از افراد مهم زندگی را یادداشت کند: چه قدر برای آنها کار انجام داده، به حرفهای دل آنها گوش داده، از آنها مراقبت کرده و متقابلا آنها، چه قدر کار برای او انجام داده اند؟ اگر تعادلی وجود نداشته باشد که معمولا در قبال بیمارانی که طرح واره ایثار دارند تعادلی وجود ندارد . آنگاه می توانند هدفشان را برای به تعادل رساندن این تناسب، پیگیری کنند. می توانند کمتر به دیگران کمک کنند و از آنها بخواهند که کمکشان کنند.
• به عبارتی، این طرح واره، قطب مخالف طرح واره استحقاق است. طرح واره استحقاق دربرگیرنده خود محوری است؛ ولی طرح واره ایثار مستلزم دیگر – محوری است. این دو طرحواره در روابط بین فردی خیلی خوب با یکدیگر با هم “جور” در می آیند.  

راهبردها ی مهم درمانی طرحواره ایثار:

• وقتی طرح واره های روان درمانگران را مدنظر قرار می دهیم، ایثار یکی از شایع ترین طرحواره های آنهاست (طرح واره شایع دیگر، محرومیت هیجانی است. وجود طرح واره ایثار در بسیاری از متخصصان حوزه بهداشت روانی، یکی از دلایل آنها برای انتخاب این شغل است. 
• درمانگران باید به این بیماران کمک کنند، چون آنها از سوی والدینشان یا دیگران، کمک چندانی دریافت نکرده اند. درمانگر باید از بیمار مراقبت کند و به بیمار اجازه ندهد که برای وی دلسوزی کرده و از او مراقبت کند. 

صفحه اصلی