طرحواره محرومیت هیجانی

تابه‌حال این احساس به شما دست داده که همیشه تنها، بی‌پناه یا ناراحت هستید؟ یا حس کرده‌اید که هیچکس شما را درک نمی‌کند و احساستان را نمی‌فهمد؟
درصد زیادی از آدم‌ها کم و بیش این احساسات را تجربه می‎کنند و در درون یک حال غم و ناراحتی یا افسردگی درونشان ایجاد می‌شود. شاید وجود این حس در برخی موقعیت‌های زندگی طبیعی باشد و برای هر فردی اتفاق بیفتد. اما زیاد شدن این احساس و تجربیات افراطی ناشی از آن می‌تواند زندگی فرد را به سمت نابودی ببرد.
شاید بتوان حس افراطی و بیش از حد برآورده نشدن نیاز از سوی دیگران را به عنوان محرومیت هیجانی شناخت. آیا با معنای محرومیت هیجانی و اتفاقی که در آن می‌افتد آشنا هستید؟

شاید بهتر باشد پیش از پرداختن به طرحواره محرومیت هیجانی درباره طرحواره ها صحبت کنیم و با مفهوم طرحواره آشنا شویم.
طرحواره‌ها یکی از مهم‌ترین مفاهیم در روانشناسی هستند که در کودکی شکل‌ می‌گیرند و خودشان را در بزرگسالی نشان می‌دهند.
برای اینکه مفهوم طرحواره را بهتر متوجه شوید، به این مثال توجه کنید:

هر نوزادی که به دنیا می‌آید شبیه به یک صفحه سفید است که هیچ نقش و نگاری روی آن نیست. برخورد با محیط، خانواده، والدین و اطرافیان به مرور زمان نقش‌هایی را روی این صفحه سفید ایجاد می‌کند که تا سال‌ها ماندگار می‌مانند.
طرحواره‌ها قالب‌ها، چارچوب‌ها و مفاهیم شناختی هستند که تفسیر اطلاعات پیرامون را برای ما ممکن می‌کنند. ژان پیاژه اعتقاد دارد که طرحواره ها الگوهای ذهنی هستند که اگر وجود نداشتند، ما هیچ تصویر ذهنی‌ای نداشتیم و نمی‌توانستیم تجربیات خود را به کار ببریم یا برای آینده اقدام کنیم.
طرحواره‌های ذهنی در کودکی شکل می‌گیرند و با توجه به دریافت‌ها و واکنش‌هایی که دریافت کرده‌ایم، در دوران بزرگسالی بروز می‌کنند. ما فعالیت‌ها، روابط و … خودمان را با همین الگوهای ذهنی پیش می‌بریم و به زبان ساده دنیای اطرافمان را با همین الگوهای ثابت و تکرارشونده می‌شناسیم.
گاهی این طرحواره‌ها مثبت و سازگارند و گاهی ناسازگار هستند و می‌توانند بخشی از زندگی ما را با اختلال روبه‌رو کنند.

طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟ 

طرحواره محرومیت هیجانی با حس عدم ارضای نیازهای عاطفی خودش را نشان می‌دهد. اگر بخواهیم این طرحواره را ساده بیان کنیم، باید بگوییم فردی که با این طرحواره روبه‌رو است، به طور دائم احساس می‌کند که فرد دوست داشتنی‌ای نیست و به اندازه‌ای که نیاز دارد از سوی دیگران مورد توجه قرار نگرفته است.
نکته جالب درباره این طرحواره این است که علی‌رغم شایع بودن، عده بسیار زیادی از وجود این طرحواره درون خود اطلاع ندارند و اغلب با احساسات مبهم و کلی مثل ناراحتی، غم و اندوه یا افسردگی به درمانگر مراجعه می‌کنند.
این طرحواره به صورتی خودش را بروز می‌دهد که انگار فرد گمشده‌ای دارد و در زندگی به دنبال آن می‌گردد. این تجربه مجموعه‌ای احساس غم، تنهایی و بی‌پناهی را به فرد می‌دهد.

محرومیت هیجانی به سه شکل بروز می‌کند و در واقع سه حوزه از محرومیت را در برمی‌گیرد:

1.محرومیت از محبت: مدلی از محرومیت هیجانی که با عدم توجه، مهربانی یا عطوفت همراه است.
2.محرومیت از همدلی: این نوع محرومیت با درک نشدن از سوی دیگران، عدم توجه به ندای درون و حرف دل و عدم خود افشایی یا در میان گذاشتن احساسات با دیگران بروز می‌کند.
3.محرومیت از حمایت: این محرومیت در جهت نبود راهنمایی و جهت‌دهی از سمت دیگران بروز می‌کند و فرد در این احساس به سر می‌برد که هیچ حامی مطمئنی ندارد.

نشانه های طرحواره محرومیت هیجانی

هر طرحواره‌ای خودش را با ویژگی‌های مشخصی نمایان می‌کند. طرحواره محرومیت هیجانی نیز دقیقا با علائم و نشانه‌های خاصی مطرح می‌شود. از مهم‌ترین نشانه های طرحواره محرومیت هیجانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افرادی که با طرحواره محرومیت هیجانی روبه‌رو هستند اغلب نمی‌دانند مشکل درونی‌شان چیست و احساساتی که تجربه می‌کنند از کجا نشات می‌گیرد. 

• این افراد همیشه حس می‌کنند از سوی دیگران مورد توجه و محبت و همچنین حمایت قرار نمی‌گیرند. آن‌ها حتی درباره درمانگر خود چنین احساسی را تجربه می‌کنند و انتظار حمایت و همراهی از طرف او را ندارند.

• آن‌ها اغلب احساس پوچی و بی‌معنایی و محرومیت از توجه را درون خود دارند و این احساسات همواره با آن‌هاست.

• کسانی که با این طرحواره درونشان زندگی می‌کنند، تمایل خودشان را برای دریافت محبت ابراز نمی‌کنند. 

• از آنجایی که تمایل خود را برای دریافت محبت، توجه، حمایت و همدلی ابراز نمی‌کنند، به طور طبیعی این احساسات را نیز از سوی دیگران دریافت نمی‌کنند.

• این افراد در انتخاب پارتنر، همسر و شریک زندگی، به سمت کسانی جذب می‌شوند که بی‌عاطفه و خودمحور یا تنها و بسیار نیازمند هستند و توانایی جبران هیجانات را فرد را ندارند.

• افرادی با طرحواره محرومیت هیجانی از برقراری روابط صمیمی با دیگران دوری می‌کنند. چراکه انتظار رابطه صمیمی را از سوی دیگران ندارند. همچینین از روابط میان فردی هم اجتناب می‌کنند و ترجیح می‌دهند وارد این روابط نشوند.

• گاهی اوقات سویه بسیار افراطی محرومیت هیجانی در فرد به این صورت بروز می‌کند که فرد در صورت عدم ارضای نیازهای خود، عصبانی می‌شود.

علت شکل‌گیری طرحواره محرومیت هیجانی

محرومیت هیجانی نیز مانند بسیاری از طرحواره‌ها به دلیل بازخوردها یا واکنش‌های محیطی و به خصوص والدین ایجاد می‌شود. اما نکته بسیار مهمی که درباره محرومیت هیجانی وجود دارد این است که به سختی می‌توان رد آن را در افکار فرد پیدا کرد. زیرا باور علمی درباره طرحواره محرمیت هیجانی این است که این طرحواره عمدتا زمانی شکل‌ گرفته است که شما حتی قادر صحبت کردن هم نبودید. 
بنابراین می‌توان ریشه های تحولی طرحواره محرومیت هیجانی را در موارد زیر جست‌وجو کرد:

مادر نامهربان 

اولین و مهم‌ترین دلیل شکل‌گیری طرحواره محرومیت هیجانی وجود یک مادر نامهربان و سرد است که به اندازه کافی به کودک خود محبت نمی‌کند، او را در آغوش نمی‌گیرد و نسبت به او سرد و بی‌عاطفه است.

والدین بی‌توجه

این علت به دلیل وجود والدینی بروز می‌کند که  نسبت به کودک بسیار بی‌توجه هستند و برای او وقت کافی اختصاص نمی‌دهند. در این حالت کودک از دریافت محبت و حمایت از سوی پدر و مار محروم می‌شود و زمینه برای بروز این طرحواره به وجود می‌آید.

عدم برقراری ارتباط با کودک

بسیاری از والدی و به ویژه مادر، توانایی برقراری ارتباط با کودک خود را ندارند. از نیازهای او آگاه نیستند و نمی‌توانند به طور مناسب این نیازها را در او برطرف کنند.

عدم حمایت والدین

در برخی موارد، این طرحواره به دلیل عدم حمایت مناسب والدین بروز می‌کند. در واقع یا والدین، کودک را از دریافت همراهی و حمایت محروم کرده‌اند و یا آنقدر قدرتمند نبوده‌اند که کودک احساس کند می‌تواند از آن‌ها طلب حمایت کند.

چرا افراد تله محرومیت هیجانی پرتوقع هستند؟

همانطور که اشاره کردیم، بسیاری از افرادی که با تله محرومیت هیجان روبه‌رو هستند، به عنوان افراد پرتوقع شناخته می‌شوند. به نظر شما علت این اتفاق چیست؟
این افراد در مواجهه با محرومیت‌های زندگی خود تلاش می‌کنند آن را با خصومت و توقع بالا جبران کنند. در واقع به سمتی از خودشیفتگی متمایل می‌شوند و انتظار دارند که دیگران در جهت رفع نیازهای آن‌ها قدم بردارند.
بنابراین می‌توان گفت افرادی که با توقع زیاد و خودشیفتگی در تلاش برای جبران محرومیت‌های خود هستند، با دو تله در زندگی خود مواجه‌اند. اول تله محرومیت هیجانی و دوم طرحواره استحقاق و بزرگ منشی.
 در حالیکه این پیش‌فرض کاملا اشتباه است. زیرا این رفتار پوششی بر نیازهای عمیق آن‌هاست.

راه های رهایی از طرحواره محرومیت هیجانی

برای رهایی از محرومیت هیجانی قدمهای مهمی باید بردایم:

1- آگاهی: همین که شما دچار آشفتگی هیجانی شده اید و ناراحت هستید و دنبال راهی برای بیرون رفتن از این حال هستید، نشانه این است که پوسته ها و گره های قبلی را نمی خواهید و می خواهید تغییر کنید.

وقتی شما بدانید که بعضی از رفتارهایتان به خاطر گذشته و تله های گذشته است از این تله آگاه می شوید و هر چند هنوز اذیت می شوید ولی می دانید که پاشنه آشیلتان اینجاست.

نیاز است که بدانیم روشهایی که تاکنون برای رهایی از این نیاز درونی به کار برده ایم به درد ما نمی خورد و ما را محروم تر از توجه و عشق می کند.

ما به عنوان یک انسان نیاز داریم مورد توجه قرار بگیریم، رشد کنیم و پذیرفته بشویم. ولی تا زمانی که این پذیرش از درون خودمان ایجاد نشود مجبوریم به فکر باج دادن به دیگران باشیم تا شاید توجهی به ما کنند.

2- به خود آسیب رسان نگاه کنید

شاید کسی در کودکی یا اکنون با رفتارها و گفتارش شما را می رنجاند. اکنون وظیفه شما است که به خود بیایید و اگر کسی به شما آسیبی رساند و شما نقش یک قربانی را بازی کرده اید، آن نقش را کنار بزنید.

3- از احساسات واقعی خود با خبر باشید

وقتی محرومیت هیجانی شما بالا می آید به احساسات خود توجه کنید و ببینید که چه احساسی دارید. آگاهی از احساسات و نیازهای درونی باعث می شود شما نگاهتان را از دیگران برداید و به سمت کودک درونتان بیایید. به این سمت بیایید که متوجه شوید چه نیازی دارید و احساسات شما بابت این نیازها چگونه بیان می شوند.

4- از روابط ناسالمی که محرومیت هیجانی را تقویت می کند آگاه باشیم

وقتی محرومیت هیجانی ما فعال می شود ممکن است به افرادی شبیه موارد زیر جذب شویم:

• افراد خودشیفته:

• اگر جذب افراد خودشیفته می شویم و نمی خواهیم از این روابط بیرون بیاییم ممکن است در کودکی برای به دست آوردن محبت والدین دست به هر کاری می زدیم و از نیازهای خودمان می گذشتیم. در این صورت آن ها را عقل کل می دانستیم و خودمان را افراد نیازمند.

• افراد سرد و بی توجه:

• چون در کودکی مورد توجه والدین قرار نمی گرفتیم، به این نتیجه رسیده بودیم که سردی آن ها به خاطر رفتار نادرست ما هست. برای جبران این سردی تلاش بیشتری می کردیم ولی چیزی به دست نیاوردیم. کم کم باور کردیم که عزیزان سرد هستند و محبت دست نایافتنی.

• افراد ضعیف و نیازمند:

• گاهی به خاطر این که خود را لایق دریافت عشق یا بودن با یک شخص مناسب ندانیم. در چنین مواردی به سمت افرادی می رویم که نیازمندی زیاد دارند و با نیازمندی آن ها ما احساس با ارزش بودن پیدا می کنیم. چرا که برآورده کردن نیاز های دیگران به ما موقتا حس خوب می دهد.

بر این اساس یکی از راه های رهایی از محومیت هیجانی این است که خود را از روابط نامناسب برهانیم و در همان اوایل اگر دیدیم الگوی رابطه ما مانند روابط قبلی مان است آن را بازبینی کنیم.

5- از توانمندی های خود آگاه باشید و در جای مناسب آن ها را بیان کنید

کسانی که محرومیت هیجانی شان فعال شده باشد خود را ناارزنده به شمار می آورند. این افراد منتظرند تا کسی بیاید و توانایی ها و استعدادهایشان را کشف کند. لیستی از توانمندی های خود را بنویسید و به این توجه کنید که در چه جاهایی می توانید این موارد را ابراز کنید.

توانمندی های خود را معتبر بشمارید و به زبان بیاورید و خود را لایق ارزش بدانید.

6- از تکنیک مشاهده گری انفصالی استفاده کنید

یکی از راه های درمان محرومیت هیجانی ، در برخورد با افرادی که ممکن است محرومیت هیجانی شما را فعال کنند، سعی کنید ابتدا آرامش خود را حفظ کنید. یعنی اول به تنفس خود توجه کنید تا آرام شوید و بتوانید کودک سالم درون خود را فعال کنید. در بسیاری از موارد آن چنان غرق در احساسات خود هستیم که نمی دانیم چه رفتاری داشته باشیم و در عین حال به راهی غیر از راه های قبلی فکر نمی کنیم.

7- روابط خود را مدیریت کنید

بعضی از روابط آسیبهای درونی ما را فعال می کنند، باید این ها را بشناسیم و خود را بیرون بکشیم. در بعضی جاها خود را درگیر نکنیم و متوجه کودک درونمان باشیم، در جاهایی هم یاد بگیریم از احساساتمان مراقبت کنیم.

برای درمان محرومیت هیجانی :

به خودتان بگویید من دیگر آن شخص قدیمی نیستم و من نمی خواهم برای رضایت دیگران از نیازهای درونی خود بگذرم.

در ارتباطات عاطفی یا اجتماعی بر زندگی در لحظه حال متمرکز شوید و اگر ذهنتان به گذشته رفت، آن را به اکنون بیاورید.

تست طرحواره ها به شما کمک می کند تا طرحواره های شخصیتی خود را بشناسید