طرحواره شکست چیست ؟

همیشه این حس را داری که دوستان و نزدیکانت از تو موفق‌ترند؟
آیا وقتی در یک قدمی‌ موفقیت هستی، به شکل عجیبی احساس شکست می‌کنی؟
احساس می‌کنی که مثل بقیۀ همسالانت باهوش نبودی و خیلی بداقبال هستی؟
آیا همیشه خودت را قضاوت می‌کنی و در این قضاوت خودت را بازنده می‌بینی؟
آیا از مسئولیت‌پذیری و رویارویی با مسائل جدید، گریزانی و ریسک‌پذیر نیستی؟

طرحواره شکست

این طرحواره همراه با احساس شکست و بی‌کفایتی بروز می‌کند. بهترین تعریف از این طرحواره را می‌توان به این شکل بیان کرد: «طرحواره شکست از جمله طرحواره‌های ذهنی است که در آن، فرد همیشه احساس شکست می‌کند و تصور او این است که در آینده نیز شکست خواهد خورد و شکست برای او اجتناب‌ناپذیر است. فردی با طرحواره شکست همیشه این احساس را دارد که در مقایسه با هم‌سالان خود در حوزه‌های مختلف کاری، تحصیلی، ازدواج و … فرد بی‌کفایتی است.»

این طرحواره در بسیاری از افراد وجود دارد و باعث می‌شود که فرد خودش را به عنوان یک شخص بی‌کفایت شکست خورده شناسایی کرده و خود را شخصی نادان، بی‌استعداد و دیوانه خطاب کند.

ویژگی‌های افراد مبتلا به طرحواره شکست

• هر طرحواره ذهنی با ویژگی‌های مشخصی بروز می‌‌کند که در رفتارها و کنش‌های فرد موثر است. افرادی که با طرحواره شکست زندگی می‌کنند نیز ویژگی‌های خاصی دارند که با مشاهده آن‌ها تا حدودی می‌توان به وجود این طرحواره درونشان پی برد. از جمله نشانه های طرحواره شکست می‌توان به موارد زیر کرد:
• اشخاصی که طرحواره شکست را درون خود حمل می‌کنند، اغلب افراد کاملا موفقی هستند که کارهای خود را به خوبی انجام داده‌اند، اما همواره این احساس را دارند که موفقیت آن‌ها ساختگی است!
• این افراد همیشه این احساس را دارند که در مقایسه با دیگران بی‌کفایت‌اند و خودشان را نالایق، بی‌استعداد، نادان و بی‌کفایت می‌دانند. آن‌ها معتقدند که به طور ذاتی از استعداد و توانایی محروم هستند.
• افرادی با طرحواره شکست گاهی تلاش می‌کنند که روی دیگر جنبه‌های زندگی مانند زیبایی، خوش‌پوشی و خوش‌تیپی، ایثارگری، جذابیت و … تمرکز کرده و احساس شکست خود را جبران کنند. اما این احساس همواره با آن‌ها می‌ماند.
• معمولا شغل‌هایی را انتخاب می‌کنند که رسیدن به موفقیت در آن‌ها بسیار دشوار است و زمان مناسب برای رها کردن آن را نیز نمی‌دانند.
• این افراد معمولا موفقیت‌های خودشان را کوچک می‌شمارند و اشتباهاتشان را به شکل غیر واقعی بزرگ جلوه می‌دهند.
• از آنجایی که این افراد اعتقاد دارند همیشه شکست می‌خورند و کارهایشان به شکست و ناکامی منتهی می‌شود، از گام برداشتن متعهدانه به سمت موفقیت اجتناب می‌کنند.
•  طرحواره شکست ( تلۀ شکست ) دو بُعد دارد : بُعد اول بی‌کفایتی است. این افراد به تصمیم‌هایشان اعتمادی ندارند و از تغییر و کارهای جدید خودداری می‌کنند، مانند کودکی هستند که برای زنده‌ماندن، احتیاج به والدینش دارد.
  بُعد دوم، وابستگی است که به دنبال بُعد اول می‌آید. ازآنجاکه افراد درگیر در طرحواره نمی‌توانند کارهایشان را مستقل انجام دهند، دنبال افرادی هستند تا به آن‌ها وابسته شوند و نیازشان را برآورده کنند یا در کار جدید، قدم به قدم به آن‌ها بگویند که چه کار کند و چه کار نکند.

• دلایل شکل‌گیری طرحواره شکست

  هر طرحواره به دلایل گوناگونی شکل می‌گیرد و ریشه‌های تحولی مخصوص به خودش را دارد. از جمله مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری طرحواره شکست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  پدر و مادر ناراضی

  شاید بتوان گفت مهم‌ترین دلیل شکل‌گیری طرحواره و تله شکست والدینی هستند که به طور مداوم از فرزند خود ناراضی‌اند و از عملکرد او در زمینه‌های گوناگون تحصیلی، ورزشی و … رضایت ندارند. به همین دلیل به سرزنش و گاهی توهین به کودک روی می‌آورند و او را با عباراتی مانند کودن، کند ذهن و … خطاب می‌کنند.

  والدین موفق

  گاهی تله شکست به دنبال موفقیت بسیار خوب پدر یا مادر رخ می‌دهد. به این صورت که ممکن است یکی از والدین فرد بسیار موفقی باشد که فرد احساس کند در مقایسه با او و طبق معیارهای آن‌ها، هیچوقت نمی‌تواند فرد موفقی شود. به این ترتیب دست از تلاش نیز برمی‌دارد.

  مقایسه با خواهر و برادر

  کودکانی که به طور مداوم با خواهر و برادر خود مقایسه می‌شوند، این احساس در آن‌ها به وجود می‌آید که نمی‌توانند مانند خواهر و برادرشان به موفقیت برسند. این کودکان در بزرگسالی با طرحواره شکست روبه‌رو می‌شوند.

  احساس بیگانگی با کودکان هم‌سال

  از دیگر دلایل و ریشه‌های تحولی این طرحواره می‌توان به احساس بیگانگی با کودکان اطراف اشاره کرد. معمولا کودکانی که خود را در سطح پایین‌تری نسبت به همسن و سال‌های خود می‌بینند و از نظر اقتصادی، مالی و … احساس حقارت می‌کنند، بیش از دیگران به این طرحواره مبتلا می‌شوند.

  عدم وجود محدودیت و نظم در کارها

  والدینی که محدودیت و نظم مشخصی برای پیشرفت فرزند خود در نظر نمی‌گیرند، زمینه را برای رویارویی فرد با تله شکست فراهم می‌کنند. این کار ممکن است کودک را با این شرایط روبه‌رو کند که به محض برخورد با کوچک‌ترین ناکامی، دست از آن کار بردارد.

  درمان طرحواره شکست

  طرحواره شکست می‌تواند زندگی طبیعی فرد را مختل کرده و نوع روابط، کارها و فعالیت‌های روتین او را با مشکل مواجه کند. بنابراین درمان این طرحواره به صورت تخصصی، علائم و نشانه‌های آن را به خوبی کاهش می‌دهد و به فرد کمک می‌کند که استعداد خود را دوباره بازیابی کنند.

  مهم‌ترین نکته برای درمان طرحواره شکست، خواست و تمایل خود فرد به بهبودی و یافتن درمانگر متخصص و کارآزموده در حوزه طرحواره درمانی است. درمان این تله در چند مرحله و به تشخیص درمانگر انجام می‌شود. این مراحل را می‌توان به این صورت بیان کرد:

  1. تشخیص و تایید وجود این طرحواره در فرد و اطمینان از صحت آن.

  2. ارائه راهکارها، روش‌ها و سبک‌های گوناگون برای تغییر و اصلاح الگوهای غلط.

  3. برقراری ارتباط با کودک درون و پذیرفتن این مسئله که برخوردهای فرد با او سخت‌گیرانه و به دور از انصاف بوده است.

  4. شناسایی استعداد، توانایی و مهارت‌های فرد و یادآوری آن‌ها برای استفاده مجدد در زندگی.

• در روابط عاطفی و دوستی و کاری به صورت زیر هستند (سبک مقابله ای)تسلیم: اصلا خود را قبول ندارند و یا همیشه فکر می‌کنند دیگران کارها را بهتر انجام می‌دهند.
  اجتناب: سرگردان است و دنبال هدف و برنامه ریزی برای موفقیت نیست.
  جبران افراطی: پیشرفت‌های دیگران را بی‌ارزش جلوه می‌دهند و یا تلاش می‌کنند به گونه‌ای بی‌نقص کارها را به سرانجام برسانند و چون نمی‌توانند دچار استرس فراوان می‌شوند.